سخنی در باره زندگی نامه دکتر رعدی آذرخشی

دکتر رعدی در آذربايجان ديده به جهان گشود. نياکان پدری و مادری او از دو قرن پيش ، از آشتيان و فراهان بدين خطه کوچ کرده و در آن سکونت گزيده بودند.
پدر و مادر و جد پدری و مادری او در تبريز زاده شده، هم در آنجا زيسته و در گذشته اند. خود وی، به سال 1288 خورشيدی در تبريز ديده به جهان گشود و از خردسالی تا هجده سالگی، که برای ادامة تحصيل عازم تهران شد، چه در جمع خانواده و چه در دبستان و دبيرستان، جز در ساعات تحصيل، بر حسب عادت، به زبان محلی تکلم می کرد؛ با اينهمه از همان آغاز به فراگرفتن زبان پارسی و حفظ و روايت اشعار متقدمان شوقی وافر داشت و خود نيز بدين زبان شعر می گفت و نثر می نوشت، و شنيدم که مرحوم اسمعيل امير خيزی مدير دانشمند دبيرستان، همدرسان او را وامی داشت که تا در نگارش انشاء، نوشته های اورا سرمشق قرار دهند و اشعار اورا به خاطر بسپارند. مسمط نوروزی او، که در پانزده سالگی سروده شده، در همان هنگام، در رساله ای که اداره ايالتی آذربايجان منتشر ساخت به طبع رسيد و در مقدمة آن چنين نظر داده شد:
«... همين نمونه، که سنجيدن طبعش را مقياس صائبی است، بدون جرح و تعديل تقديم می گردد تا ادبا با امعان نظر دريابند که رعدی در آينده شاعری بزرگ خواهد بود ».
بعضی از آثار او که در دورة دبيرستان سروده شده و از آن جمله قطعة«آزمند» ، منظومة «مرگ کودک» ، ترکِب بند «نيمه شب خرداد» و غزل «پاکدامن» ؛ از حيث بافت کلام و نحوه کاربرد لغات پارسی و کيفيت و وصف؛ در همان زمان چنان مقبول افتاد که صيت سخنش به محافل ادبی مرکز نيز رسيد و هنگامی که در سال 1306 برای ثبت نام در دانشکدة حقوق به تهران آمد، شاعری از پيش شناخته شده بود، چنانکه مشاهير شاعران و نويسندگان زمان، مانند ملک الشعراء بهار، علامة دهخدا، رشيد ياسمی، وحيد دستگردی و يوسف اعتصامی، اورا به گرمی در جمع خود پذيرفتند ودر وی به ديدة همکاری جوان و صاحب نظر که در ساحت ادب پارسی تجلی کرده است می نگريستند .
در فاصله سالهای 1306 تا 1314، منظومه های متعددی از وی در مجلات و جرايد درج و منتشر شد و از آن ميان، يکی چکامه معروف «نگاه» اوست، که در سال 1314 سروده شده، و می توان آن را در رديف يکی از شيواترين قصائد زبان پارسی به شمار آورد؛ قصيده ای که از همان آغاز کار، نام شاعر را بر زبانها انداخت و در جمع سخن سرايان معاصر، او را از رتبت و مقامی برازنده و ارزنده بر خوردار ساخت .
اين شاعر معاصر گرانقدر در تاريخ شانزدهم امرداد ماه يکهزار و سيصد وهفتاد وهشت خورشيدی، ساعت هشت شنبه، در تهران زندگی را بدرود گفت و جان بجان آفرين تسليم. و چه خوب و بجا و اديبانه گفت «حميد افتخاری» در سروده اش به ياد زنده ياد دکتر رعدی آذرخشی:
 

من چه گويم چگونه   رعدی مرد         گل سرخی   به    صبحگاه   افسرد
آنکه     آزاده بود     و     فرزانه        جان  بجان آفرين    خويش    سپرد
ديد    انواع                ناروائيها         لاجرم      طبع نازکش         پژمرد
همه  عمر     پاکباز       بزيست          نام نيکی    و     ليک    با خود برد
در سخن پروری     بزرگ استاد          هم بنظم     و    به نثر    رستم گرد
هّد هّد    باغهای      ايران   بود          گرچه  زين باغ  و راغ ميوه نخورد
چهره ای  بود   آشنا    در  غرب         آنهمه ارج   و   قرب   خوار شمرد
عزم ميهن   نمود   و  ساکن شد          در وطن ماند     در وطن   که بمرد
او که  همواره  درد ميهن داشت         آنقدر ماند    در وطن         که بمرد
پرچم  اعتلای             فرهنگی          داشت بر دوش  و  دست خلق فشرد
هر کجا  ديد    در ادب      زنگار         بادب     گَرد    از رخش       بسترد
گرچه   رعدی بشد بخواب  گران         نام او  ماند  زنده       و     به نمرد
پايان سخن

آنچه گفته شد ملخصی بود از مفصلی که برای احتراز از طول کلام بدان بسنده کرده و باقی را به امعان نظر خوانندگان سخن شناس وامی گذارم. کوتاه سخن آنکه:
دکتر رعدی در ادب معاصر پارسی، سيمايی است مشخص و متشخص؛ سخنسرايی بهره ور از ميراث گرانقدر چندين قرن تطور و تکامل شعر و ادب پويای زبان پارسی و بر خوردار از سرمايه ای پر بار که از دستاورد انديشة خود اندوخته و بدان افزوده است. در واژه گزينی، استاد؛ در انديشه و احساس، متفکر و نوانديش و اصيل؛ و جامعيت، هنرور و فراخ نگر.

سخنی از نويسنده

در گلستان فرهنگ ما ، گلهای گوناگونی است که رايحة آن جان شيفتگان خود را حيات و روحی تازه می بخشد ، و ادبيات زيبا و غنی پارسی در اين گلزار شيفتگان بسيار دارد .
شعر دل انگيز پارسی طی قرون راه تکامل و اعتلاء پوئيده و در هر دوره ای شاعران توانايی به سهم خود بر غنای آن افزوده اند ، در عصر کنونی نيز در ادامة اين تعالی سخن پردازانی پديد آمده اند که ضمن حراست از ميراث گرانقدر گذشتگان ، بر ارزش اين گنجينه افزوده اند . بی شک دکتر رعدی آذرخشی از جملة آنان است .
و اکنون بسيار افتخار دارم که ضمن معرفی دو اثر ايشان بنامهای «نگاه» که مجموعه ای ازچکامه ها ، غزل ها ، مثنوی ها و رباعی ها ،(تهران _ديماه 1314) و «پنج آينه» شامل پنج منظومه در قالب مثنوی که در فاصلة سالهای 1310 و 1352 سروده شده اند ، به عاشقان زبان شيرين پارسی گلستان ادبيات ايران ، «چکامة نگاه» را نيز تقديم دوستداران شعر و ادب پارسی نمايم :
 

نگاه  

من  ندانم  به نگاه   تو چه رازيست نهان           که مر آن راز توان ديدن و گفتن نتوان
که شنيده است نهانی که در آيد    در چشم           يا که ديده است   پديدی که نيايد بزبان
يک جهان راز در آميخته داری    به نگاه           در دو چشم تو فروخُفته مگر راز جهان
چو بسويم نگری لرزم و با خود      گويم           که جهانی است پر از راز بسويم نگران
بسکه در راز جهان خيره     فرو ماندستم           شوم از ديدن همراز جهان   سرگردان.
 

***    

چه جهانی است   جهان نگه   آنجا که بود          از بد و نيک جهان  هرچه  بجويند نشان
گه از او داد پديد آيد       و    گاهی بيداد          گه از او درد  همی خيزد  و گاهی درمان
نگه  مادر  پر مهر   نموداری     از اين           نگه دشمن    پر کينه     نشانی از آن
به دمی   خانة دل    گردد   از او  ويرانه           به دمی   نيز   ز ويرانه کند    آبادان.
جان ما    هست   به کردار   گران دريائی          که دل و ديده  برآن  دريا باشد  دو کران
دل شود شاد  چو چشم افتد      بر زيبائی          چشم گريد   چو دل مرد      بود ناشادان
زانکه  طوفان   چو به دريا  ز کرانی خيزد          به کران  دگرش   نيز   بزايد   طوفان.
باشد انديشة ما   و  نگه ما       چون باد          بهر انگيختن    طوفان    بر بسته ميان
تن  چو کشتی همه بازيچة اين طوفان است          وندرين بازی   تا   دامگه مرگ   روان
ای خوش آنگاه که طوفان شود از مهر پديد          تا بطوفان بسپارد سر و جان  کشتی بان

***    

هر چه گويد     نگهت   همره او دان باور          هر چه گويد  سخنت همسر او دار  گمان
گه نماينده سستی  و  زبونی است    نگاه           گه فرستادة فرّ  و  هنر و  تاب  و توان
زود  روشن  شودت  از نگه برّه   و شير           کاين بود بره بيچاره   و  آن شير ژيان
نگه بره  ترا گويد  بشتاب   و        ببند           نگه شير  ترا گويد  بگرِيز  و  نمان !
نه شگفت ارنگه اينگونه بود    زانکه بود           پرتوی تافته   از   روزنة   کاخ روان
گر ز مهر آيد   چون مهر     بتابد   بر دل          ور زکين زايد در دل بخلد  چون پيکان.

_***    

ياد   پر مهر  نگاه تو   در آن روز نخست           نرود از دل من   تا نرود  از تن  جان
چو شدم شيفتة  روی تو   ،    از شرم مرا           بر لب آوردن آن شيفتگی بود   گران
بگلو در ،   بفشردی ز سخن ،     شرم گلو          بدهان در ، بزدی مشت گرانش  بدهان
نا رسيده بزبان ،    شرم رسيدی    بسخن           لرزه افتادی هم بر لب و هم بر دندان!
من فرو مانده   در انديشه  که نا گاه   نگاه           جست از گوشة چشم من و آمد  بميان
د ر دمی  با تو بگفت  آنچه مرا بود    بدل           کرد دشوارترين کار ،    بزودی آسان
تو بپاسخ نگهی کردی    و   در چشم زدن           گفتنی گفته شد و بسته شد آنگه پيمان

***    

من برآنم   که يکی روز رسد     در گيتی           که پراکنده شود کاخ سخن را  «بنيان»
به نگاهی    همه گويند     بهم راز درون           واندرآن روز رسد روز سخن را    پايان
به نگه نامه نويسند   و   بخوانند   سرود          هم بخندند و  بِگِريُند  و   بر آرند   فغان
بنگارند   نشانهای    نگه         در دفتر         تا نگهنامه  چو  شهنامه شود   جاويدان!
خواهم آن روز شوم  زنده   و  با چند نگاه         چامه در مهر تو پردازم و    سازم ديوان.
ور شگفت آيدت اکنون    ز  نهان گوئی من         که چنان کار شگرفی شود آسان بچه سان
گويم آسان شود  ار  نيروی شير افکن  مهر        تهمتن وار ، در اين پهنه   براند يکران!
من مگر با تو نگفتم    سخن خود   به نگاه         تو مگر پاسخم از مهر ندادی     چونان؟
بود آن پرسش   و   پاسخ همه در پرتو مهر        ورنه اين راز بماندی    بميانه     پنهان
مردمان نيز   توانند  سخن گفت       بچشم         گر سپارند ره مهر     هماره     همگان
بِيگمان مهر    در آينده    بگيرد      گيتی         چيره بر اهرمن خيره سر    آيد    يزدان
آيد آنروز   و   جهانرا فتد آن فرّه     بچنگ          تير هستی رسد آن روز     خجسته بنشان
آفريننده   بر آسايد   و   با خود         گويد :        تير ما هم بنشان خورد  زهی سخت کمان!

***

ببرادر بيزبانم:
 

در چنان روز   مرا   آرزوئی     خواهد بود          آرزوئی که همی داردم  اکنون   پژمان
خواهم آن دم  که نگه جای سخن گيرد  و  من         ديده را بر شده بينم   بسر تخت  زبان
دست بيچاره برادر   که      زبان بسته  بود         گيرم وگويم : هان داد دل خود   بستان
به نگه باز نما   هر چه در    انديشة   تست         چو زبان نگهت   هست بزير    فرمان
ايکه ازگوش   و  زبان نا شنوا بودی و گنگ         زندگی نو کن و بستان  ز گذشته تاوان
با نگه بشنو  و  بر خوان  و بسنج و بشناس         سخن و نامه وداد و ستم وسود و زيان
نام مادر به نگاهی بر   و    شادم کن از آنک         مُرد با اندُه خاموشيت   آن   شادروان
گوهر خود   بنما    تا گهری        همچو ترا         بد گهر مادر گيتی    نفروشد  ارزان !